1- قطع کردن درختان در شهرهای بزرگ برای ساختن برج و ویلا چه حکمی دارد؟
اگر منع قانونی وجود داشته باشد، قطع درختان جایز نیست.
2- شکستن شاخهی درختان چه حکمی دارد؟
بیجهت نباید شاخهی درختان را شکست. اگر این درخت متعلق به مردم یا مثلاً اموال بیت المال است، این کار حرام است. اگر هم باغ شخصی ما است، گاهی اوقات شکستن یک شاخهی درخت، اسراف یا ازبین بردن بیجهت اموال است.
اما یکوقت است که شما درخت را هرس می کنید که آن هم کار اهل فن است برای اینکه درخت میوهی بیشتری دهد، این اشکال ندارد.
3-آیا کندن شاخهای کوچک از درخت یا گیاهی که در پارک یا فضای عمومی وجود دارد برای کاشتن در منزل یا جای دیگر اشکال شرعی دارد؟
بله؛ اگر منع قانونی دارد اشکال دارد؛ اگر هم نمیدانید که منع قانونی دارد یا خیر، باز هم نمیتوانید ببرید و در جای دیگری قلمه بزنید. اما اگر منع قانونی نداشته باشد اشکالی ندارد. البته معمولاً این کارها اجازه میخواهد.
4-من چندین سال پیش با جسم تیزی بر روی درختی نوشتهای را حک کردهام؛ الان باید چکار کنم؟
اگر آن درخت ملک شخصی فردی بوده و بههرحال شما تصرفی در ملک او کردهاید که ضرر به آن وارد شده، باید صاحب آن را راضی کنید. اگر آن درخت جزو اموال عمومی و بیتالمال بوده و خسارت دیده است، به مقدار خسارتش باید به بیتالمال برگردانید.
اما اگر نه، خسارتی وارد نشده است و میدانید هم که صاحبش راضی بوده است، خب این ضمان ندارد. اما اگر خسارتی وارد نشده، در عین حال تصرف شده است در درخت متعلق به دیگری و صاحب درخت راضی نبوده که روی درخت او با چاقو یادگاری بنویسند، باید رضایت صاحب درخت جلب شود.
5-آیا هرس کردن درختان و گیاهان و همچنین کندن گیاهان زندهای که در بهار طراوات خاصی هم دارند و کنار درختان میوه روییدهاند جایز است؟
در صورتی که این کار در ملک شخصی انجام شود یا اگر در ملک دیگران است با اجازهی آنان باشد اشکالی ندارد. اما نمیتوان علف هرز باغ یا زمین دیگران یا بوستانهای شهری را چید؛ زیرا متصدی دارد و قانون این اجازه را به ما نمیدهد.
6-کاشت درخت در معابر شهری چه حکمی دارد؟
افراد اگر میخواهند در یک معبر عمومی درختی بکارند باید مجاز باشند؛ یعنی قانون به آنها این اجازه را داده باشد. حالا ممکن است مسئولین شهری به صورت کلی اعلام کرده باشند که هر کس در مقابل منزلش درخت بکارد؛ این به معنای مجاز دانستن است. یا اینکه عرف محل و شهر این است که افراد در مقابل منزل و مغازهی خود درخت میکارند و منعی هم در کار نیست؛ این هم خوب است. اما اینکه کسی بهصورت دلبخواهی بگوید میخواهم در هر جا خواستم درخت بکارم، اینطور نمیشود و باید از نظر قانونی مجاز باشد.
7-چیدن گلها و گیاهان برای تزیین مجالس چه حکمی دارد؟
اصل این کار اشکال ندارد؛ البته در صورتی که اولاً منع قانونی وجود نداشته باشد و ثانیاً گل متعلق به ملک خودمان را بچینیم یا با اجازهی صاحب ملک دیگری باشد.
مردمی که برای تفریح به روستاها میروند به دلیل عدم آشنایی با مسیرها، گاهی تصور میکنند هر مسیری مسیر عمومی است و خوردن میوهی درختانی که در آن مسیر وجود دارند مجاز است؛ درحالیکه ممکن است وارد مسیر و باغ شخصی شده باشند و درختان میوه هم جزو اموال خصوصی باشد. این مسئله مخصوصاً در مراسم سیزدهبهدر نمود بیشتری دارد. حکم این مسئله چگونه است؟
افراد باید در این مناطق مراعات کنند که بههرحال به زمینهایی که با زحمت محصولی در آن به عمل آمده بدون اجازه وارد نشوند و زمین یا محصولات لطمه نخورد که این کارها حرام است. این زمینها که محصول در آن کاشتهشده است حتی اگر حصار هم نداشته باشد نباید در آن بدون اجازه وارد شد.
اما تصرفات جزئی مثل عبور کردن، نمازخواندن و نشستن در زمینهای وسیعی که چیزی در آن کاشته نشده و حصاری هم ندارد اشکال ندارد و نیاز به اجازه از صاحب آن نیست. بنابراین افراد میتوانند بروند در این زمینها، پای درختان بنشینند و استراحت کنند؛ لطمهای هم به جایی نمیخورد.دربارهی خوردن میوه ما یک حکم کلی داریم بهعنوان «حق الماره» که در فقه آمده است و در بعضی جاها عرف محل هم همین است که افرادی که در یک راه و مسیری دارند میروند، میتوانند از میوهی درختان آن مسیر بخورند؛ البته شرایطی دارد؛ فرمودند که اینگونه نباشد که افراد به قصد میوهخوردن مسیر را عوض کنند، یعنی در همان مسیر باشد؛ و به شرطی که به درخت، زمین و محصول ضربهای نزنند و همچنین میوهای را همراه خود نبَرند و فقط بخورند؛ آن هم در صورتی که آنجا حصاری نداشته باشد یا منعی از طرف صاحب باغ یا زمین نشده باشد. یکوقت هست تابلویی زده شده که «ورود ممنوع»؛ دیگر کسی نرود عبور کند و وارد شود و میوه بخورد که این کار جایز نیست. همچنین مسیرهایی که معلوم نیست حق الماره در آنها صدق میکند یا خیر، مسیر خصوصی است و کسی برای خودش قرار داده است، در اینجاها هم نمیشود رفت در آنجا و میوه خورد.
اگر هم عرف محل بهگونهای است که زمینها و باغها حصار ندارد ولی ما میدانیم که صاحبانشان راضی نیستند که ما میوهها را بخوریم، در این جاها هم خوردن میوه جایز نیست و بهطورکلی در موارد مشکوک احتیاط خوب است.
8-راه رفتن بر روی چمنهای خیابانها و ادارات که برای آنها هزینه میشود با توجه به اینکه پس از مدتی که بر روی آنها راه رفته شود از بین میروند و فضای سبز چهرهی زشتی پیدا میکند چه حکمی دارد؟
بهطورکلی آسیب زدن و از بینبردن زمین کاشتهشده، حالا چه محصولات گیاهی خوردنی در آن باشد، چه گیاهان زینتی، چه آن گیاهان کم باشد یا زیاد، چه در ملک شخصی دیگران باشد یا متعلق به املاک عمومی باشد مثل فضای سبز وسط خیابانها یا بوستانها حرام است.
حالا ممکن است برخی بگویند چرا حفاظی برای این فضا نگذاشتهاند؟ خب نگذاشته باشند؛ برای آنها که واجب نیست حفاظ بگذارند. ما باید بدانیم که ضرر رساندن به اموال دیگران جایز نیست.
9-تکلیف ما دربارهی آداب چمن گرهزدن در روز طبیعت چیست؟
اصل این مسئله مبنایی ندارد و از نظر دینی هم تأیید نشده است و اثر و فایدهای هم برای آن غرضی که افراد چمن را گره میزنند ندارد.
علاوه بر این اگر چمن متعلق به فضاهای عمومی باشد گاهی اصلاً این کار جایز نیست که وارد بشوید و اگر زمین کاشتهشدهی مردم هست، نباید وارد آن بشوید و اگر صاحب زمین راضی نباشد مرتکب حرام شدهاید. خسارتی هم اگر وارد بشود باید جبران کنید.
10- کندن و استفاده از گیاهان دارویی و خوراکی در بیابان چه حکمی دارد؟
اگر زمین ملک شخصی افراد نیست و این کار منع قانونی هم ندارد و از نظر سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع نشده است اشکالی ندارد.
11-اگر کسی را از ریختن زباله در فضای عمومی و لطمهزدن به محیط زیست نهی کنیم مصداق نهی از منکر پیدا میکند؟
اگر ما معنای منکر را بدانیم، میفهمیم که آیا این کار نهی از منکر هست یا خیر؛ منکر از نظر فقهی هر کار ناپسندی است؛ حالا ممکن است مکروه باشد یا حرام. نهی دیگران از حرام واجب است و نهی از کار مکروه مستحب است. بنابراین اگر نگوییم که ریختن زباله در این مکانها حرام هست – که در بعضی از موارد واقعاً ریختن زباله و لطمهزدن به محیط زیست حرام هست – نهی کردن دیگران از این کار هم مصداق نهی از منکر مستحب یا واجب است. ما باید جلوگیری کنیم از لطمهزدن به محیط زیست.
12-آیا ریختن پوست میوه و زبالههای تجزیهشدنی در کوه و دشت و طبیعت اشکال شرعی دارد؟
اگر این کار لطمه به اراضی، به طبیعت، به محیط زیست یا به سلامت مردم بزند حرام است. امروز گاهی یک کار اشتباه ضررش به کل جامعهی اسلامی وارد میشود. بعضی از رفتارهای ما دیگر عمل شخصی محسوب نمیشود؛ ما میخواهیم یک کشوری را بهگونهای بسازیم که برای دیگران الگو باشد، بنابراین یکسری رفتارهای ما لطمههای عمومی مهمی دارد. حالا ممکن است زبالهی کوچکی باشد که از نظر حکم شرعی هم نمیتوانیم بگوییم که حرام است؛ اما همانها هم باز مراعاتش خوب است و پرهیز از این کارها پسندیده است.
13-ریختن مصالح و مخروبههای ساختمانی در محیطهای طبیعی خالی از سکنه چه حکمی دارد؟
اگر آن مکانها ملک شخصی افراد هست یا جزو املاک عمومی هست که منع قانونی دارد، تخلیهی این ضایعات ساختمانی در آنجاها جایز نیست.
14- آیا میتوان خمس و زکات را صرف بیابانزدایی کرد؟
مصرف زکات در این امور گاهی اشکال ندارد؛ چون یکی از مصارف زکات، «فی سبیل الله» هست یعنی کارهای عامالمنفعهای که لازم و ضروری هست انجام بشود. یکوقت هست که گسترش بیابانها سبب پدیدهی ریزگرد میشود که بر اثر آن هوا آلوده میشود، باد اذیت میکند و بههرحال لازم است که بیابانزدایی کنند و درخت بکارند.
اما خمس مصارفش مشخص است و اگر کسی خواست که مثلاً بخشی از خمس را برای این امور صرف کند، حتماً باید اجازه بگیرد و بدون داشتن اجازه این کار جایز نیست.
15-آیا استفاده از یک ملک خارج از کاربری تعریفشدهاش غصب محسوب میشود؟
غصب محسوب نمیشود؛ به این معنا که اگر شخص مالک یک زمین مثلاً با کاربری کشاورزی باشد و در آن ساختمانسازی کند، غصب نکرده، اما تخلف کرده است و از باب تخلف از قانون مرتکب گناه شده است. اما اینکه بگوییم این زمین غصب است و نمازخواندن در آن باطل است، خیر، اینگونه نیست.
16- ریختن زباله در خیابانها، کنار جادهها و ساحل رودخانهها یکی از معضلات زیستمحیطی شده است؛ از نظر شرعی این کارها چه حکمی دارد؟
این کارها محیط زیست را خراب و چهرهی یک کشور اسلامی را مخدوش میکند. دیگران وقتی میآیند و این وضعیت را میبینند میگویند که این فرهنگ مسلمانان است در حالی که فرهنگ اسلام، فرهنگ تمیزی، پاکیزگی و نظافت است.
ثانیاً در برخی موارد این کار ما فارغ از اینکه چهره کشور ما را زشت میکند، به محیط زیست ضربه میزند؛ افراد باید از این کارها که در بسیاری از موارد حرام هم هست پرهیز کنند.
ثالثاً این کارها هزینهی بسیار زیادی را به کشور تحمیل میکند. جمعآوری این زبالهها بار مالی زیادی برای بیت المال دارد.
نکتهی دیگری که باید مورد توجه باشد این است که به جای آوردن شکر نعمتهای الهی به استفادهی درست از آنها است. استفادهی نادرست کردن از نعمات، کفران آنها و خرابکردن آنها محسوب میشود. خداوند یک طبیعت زیبا، سواحلی لذتبخش و هوایی مطبوع به ما بخشیده است. چرا باید برخی این نعمات را با آلودگیهای گوناگون کفران کنند؟
نکتهی بعدی هم آن است که بسیاری از این زباله ها قابل استفادهی مجدد است و اینگونه دور انداختن آنها خودش یک نحوهی دیگر کفران نعمت است. بههرحال این مواد را میشود بازیافت نمود. خوب است که افراد این زباله ها را به صورت جداگانه کنار بگذارند تا بازیافت شود.
17-آیا در قبال جداکردن زباله های خشک از زباله های تر وظیفهای بر عهدهی ما هست؟
اگر قانون شهرداری این است که گفته اند اینها را از هم جدا کنید، بله باید جدا کنید. اگر این را نگفتند و قانون نیست، از جهت تخلف نکردن از قانون اشکالی ندارد؛ اما از جهتی دیگر واقعاً اسراف است که ما زباله های خشک و قابل بازیافت را با زبالههای تر بهصورت یکجا و بدون تفکیک دور میاندازیم. این ممکن است اسراف محسوب شود که اگر اسراف باشد، حرام است. اما اگر اینگونه نیست، اشکالی ندارد.